Hoe nu verder?

Je hoort tegenwoordig vaak dat de kerken leeg lopen en dat zelfs de religie verdwijnt. Dat eerste geldt, zeker in ons land, voor de meeste kerken. Er zijn echter streng-orthodoxe kerken die nog steeds grote kerkgebouwen laten bouwen en ‘s zondags hele scharen bezoekers weten te trekken. Datzelfde geldt ook voor de Pinkstergemeenten.

Maar voor de rest geldt dat er een voortdurende teruggang van het ledental plaatsvindt. Het is echter niet waar dat religie verdwijnt. Alleen is de grens tussen gelovigen en ongelovigen vaag geworden. Gelovigen krijgen steeds meer moeite met de kerkleer en ongelovigen blijken vaak een religieus besef te hebben.

In 1916 stelde de vrijzinnige theoloog H. Oort al vast dat het dogmatisch Christendom achterhaald is. Maar ook het historisch Christendom zag hij als een verschijnsel dat voorbij gaat.

Die uitspraak is opmerkelijk. Immers deze vorm van Christendom is het vrijzinnig protestantisme dat in  1916 nog bloeide. Maar Oort blijkt het goed te hebben gezien. Het vrijzinnig protestantisme mist nu alle werfkracht. Oort zag voor de toekomst de ontwikkeling van een nieuw soort Christendom. In feite is dat een christelijk geïnspireerd religieus humanisme.

Het ideële Christendom, zoals hij dat noemt, heeft kenmerken waardoor het zowel de orthodoxie als de vrijzinnigheid achter zich laat. Ik zou de volgende kenmerken willen noemen.

1. Het gaat niet van een zoeken naar een zin in het concrete bestaan en een bestaansverheldering. Het gaat dus om een zgn. inductief denken in tegenstelling tot een deductief denken dat een leer afleidt uit een openbaring of een wijsgerige visie.
2. Men spreekt eerder over he zijnsmysterie of de dieptedimensie van het bestaan (P. Smits) dan over God.
3. Het gaat om het concrete leven hier en nu. Men houdt zich niet of nauwelijks meer bezig met een hiernamaals.
4. De Bijbel is noch Gods woord, noch Gods woord in mensenwoord. De Bijbel is een bundel geschriften (in feite 2 bundels: O.T. en N.T.) van en voor mensen, klassieke literatuur die een grote invloed heeft gehad op de vorming van onze cultuur.
5. Jezus is een mens, geen God-mens, belangrijk door zijn inzet voor het Godsrijk, wat nu zou heten de vorming van een humanere samenleving. Zijn oproep God en de medemens lief te hebben is als volgt te duiden: Besef dat wij allen deel hebben aan de ene werkelijkheid. Spinoza noemde die ‘God of de Natuur’. Het liefhebben van God of de Natuur noemde hij: de amor dei intellectualis (de verstandelijke liefde tot God). Dat betekent: het inzicht dat er maar één werkelijkheid is, waar al wat bestaat deel van uitmaakt. En de liefde tot de mens houdt in: de Gulden regel toepassen. Deze zegt negatief dat je een ander niet moet aandoen waarvan je niet wil dat dat jou wordt aangedaan. Positief luidt deze regel: behandel de ander zo als jezelf behandelt wil worden. Hoe dit ideële Christendom gestalte zal krijgen zal de tijd leren. Oort zag de Protestantenbond, nu Vrijzinnigen Nederland geheten, als de mogelijke draagster van dit Christendom. Mogelijk dat binnen afdelingen van deze religieuze vereniging aanzetten tot deze ontwikkeling kunnen worden gegeven.