Is het Christendom achterhaald?

1. In West-Europa, en zeker in ons land, gaat het, op enkele uitzonderingen daargelaten, slechts met de kerken. Dat heeft grote gevolgen. De kerken waren namelijk de hoeders van de cultuur.
2. Onze Westerse cultuur is sterk bepaald door het Christendom. Veel muziek, beeldende kunstwerken en literatuur wordt niet goed begrepen als men de daarin verwerkte Bijbelse elementen niet kent. Als de kerken verdwijnen, zullen nieuwe generaties via het onderwijs op de hoogte gebracht moeten worden van de inhoud van de Bijbel en het Christendom. Helaas blijkt de moderne jeugd weinig historisch besef te hebben.
3. Toch zijn er nog heel was Christeen in onze samenleving. Zij vieren de Christelijke feestdagen nog als zodanig. En zij vinden nog steeds inspiratie in de Bijbel en de Christelijke traditie. Ook in onze vereniging Vrijzinnigen Nederland worden Bijbel en Christenen nog steeds gezien als belangrijke bronnen van het geestelijk leven.
4. Maar hier is veel veranderd. Het denken over God is bij velen heel anders geworden. De vraag is op welke wijze men nog wordt aangesproken door Jezus of Jezus Christus. Christus is de Griekse vertaling van masjiach. De betekenis is ‘gezalfde’, een kwalificatie aan Jezus geschonken. Er bestond in het oude Israël de gedachte dat het Godsrijk, de nieuwe bedeling, spoedig zou komen en dat de Messias hierbij een grote rol zou spelen.
5. Er zijn verschillende visies op Jezus ontstaan. Welke weet ons nog aan te spreken? Laten we er drie noemen.
6. Als eerste is er de historische Jezus. Dan is er de traditionele visie e tenslotte noem ik het liberale Jezusbeeld.
7. Al spoedig gaan de vroege aanhangers van Jezus hem steeds meer vergoddelijken. Het vierde evangelie laat ons een Godmens, meer dan een mens, zien. Al in 50 nChr. besluit de Christelijke sekte van de Joden, die zich nog aan de Joodse geboden hield, dat niet-Joden tot hun gemeenschap mochten toetreden zonder Jood te hoeven worden. Terwijl het Joodse denken beeldend en functioneel was, was dat van de Grieken meer op het wezen der dingen gericht. Door de invloed van de niet-Joden ontstonden de dogmata over Jezus. Hij zou hetzelfde wezen bezitten als God de Vader. Er zou sprake zijn van één God in drie personen (persona was oorspronkelijk ‘masker’). En Jezus zou tegelijk God én mens zijn geweest. Hij zou twee wel te onderscheiden maar nooit te scheiden naturen hebben bezeten. Dit traditionele beeld van Jezus zal maar weinig vrijzinnigen aanspreken.
8. In de 19e eeuw waren er vrijzinnige geleerden die trachtten Jezus te ontdoen van allerlei bovennatuurlijke elementen – zo creëerden ze een meer moderne Jezus: een wijze rabbi of een proto-socialistische prediker.
9. Albert Schweitzer bestudeerde vele Jezusbeelden vanaf de 18e eeuw tot aan het begin van de 20e eeuw. Hij beschreef ze en bekritiseerde ze. Ook het liberale Jezusbeeld vond hij onaanvaardbaar. Die gemoderniseerde Jezus zou niet de onbedoelde stichter van een wereldreligie hebben kunnen worden.
   Voor moderne vrijzinnigen blijft zo’n moderne versie van Jezus ook weinig zeggend.
10. Schweitzer stelde vast dat het Nieuwe Testament niet voldoende gegevens biedt om een biografie van Jezus samen te stellen. Maar als we Jezus zien als exponent van het Jodendom van zijn tijd, wordt hij begrijpelijker. Ook hij verwachtte de spoedige komst van het Godsrijk. Er bestond de idee dat er eerst een pré-messiaans lijden zou plaatsvinden. Hij aanvaardde de kruisdood als zodanig, namens allen. Schweitzer stelde: Jezus geloofsideeën zijn de onze niet, maar twee dingen blijven ons aanspreken. Ten eerste zijn ethisch appèl, ten tweede zijn inzet voor zijn geloofsideaal.
11. Wij moeten dit nu zo trachten te vertalen dat wij moeten doen wat Jezus zou doen als hij nu zou leven. En het Godsrijk zou men kunnen weergeven als een humanere samenleving.
    Zo opgevat is het Christendom nog steeds actueel.