De bruiloft te Kana

Kern

Kana geeft ons het beeld van reinigend water dat in wijn verandert en het vertelt daarmee het hele verhaal van de missie van Jezus. Het oppervlakkige alledaagse leven is als gewoon water, maar een spiritueel leven in gemeenschap met anderen die dat leven ook willen nastreven, dat is als wijn.

Dat gegeven ligt helemaal in het verlengde van wat Jezus uitdroeg: innerlijke bevrijding, geen gehoorzaamheid aan geboden of wetten die de ziel benauwen en de drager van die ziel tot een ongelukkig en angstig mens maken. Water is het basale leven, wijn staat voor het geestrijke en vitaliserende bestaan.

De vertelling van de bruiloft in Kana is geen anekdotisch wonderverhaal, maar een inleiding op de komende leringen van Jezus.

Volledige tekst

Bijbeltekst: Johannes 2: 1-11

De wonderen van Jezus in het NT leveren in de theologie altijd de nodige problemen op. Het is voor weldenkende gelovigen moeilijk om deze verhalen zomaar te aanvaarden als historische gebeurtenissen die in een verleden zijn gebeurd en vervolgens door de evangelisten werden opgetekend. Ik heb er ook altijd moeite mee gehad en ik heb me vaak het hoofd gebroken over een uitleg die aan de ene kant recht doet aan de strekking van de Evangeliën en aan de andere kant geen aanslag is op ons verstand. Je kunt natuurlijk zeggen dat je de wonderverhalen moet nemen zoals ze zijn en verder niet teveel vragen moet stellen, maar dat bevredigt niet, omdat zo'n houding niet logisch is. Je kunt niet volhouden dat niets in de Evangeliën zonder een achterliggende bedoeling is geschreven en vervolgens de wonderverhalen dan maar behandelen als vertellingen waar je niet teveel aandacht aan moet besteden. 

Wat ik altijd in de uitleg over de wonderverhalen aantref is het gegeven dat wij naar deze verhalen kijken vanuit onze moderne gedachtewereld. We nemen wat er staat letterlijk en proberen dan een interpretatie daarbij te vinden die ons enigszins aannemelijk lijkt. Er zijn theologen die zeggen dat wonderdoeners in de tijd van Jezus veel voorkwamen en wonderen daarom ook in zijn levensloop zijn opgenomen. Er zijn er ook die zeggen dat de wonderen beschreven zijn om het verhaal overtuigender te maken, om juist hiermee de gedachte dat Jezus de zoon van God is, als een onbetwistbaar feit te presenteren. Maar dat overtuigt ook niet, ook al niet omdat er sprake is van incidentele bovennatuurlijke gebeurtenissen en de gaven die aan Jezus op dit gebied worden toegeschreven niet zijn gebruikt om deze wereld ook echt beter te maken.  

Het zoeken naar verklaringen op deze manier doet me denken aan een anekdote over Nasroeddin, een middeleeuwse wijze uit de soefi-traditie. In de anekdote treft iemand Nasroeddin aan terwijl hij over de grond kruipt. Zoekt u iets? vraagt de voorbijganger. Ja, zegt Nasroeddin, mijn sleutels. Waar bent u die dan kwijtgeraakt, is de wedervraag. In mijn huis, is het antwoord. Maar als u de sleutels in uw huis bent kwijtgeraakt, waarom zoekt u er hier buiten dan naar? Omdat het hier licht is, zegt Nasroeddin, thuis in het donker zie ik helemaal niks. 

Deze anekdote wordt vaak gezien als een grapje over onze neiging om het donker te ontwijken en alleen te zoeken waar het gemakkelijk is, daar waar je wat kunt zien. Maar het is hoogstwaarschijnlijk anders, namelijk om hiermee te zeggen dat je, als je iets zoekt, je niet altijd de gebaande wegen moet bewandelen die ons verstand en onze denkwereld ons voorschrijven, maar je de band met conventies en vanzelfsprekendheden moet doorsnijden. Laten we dat nu eens toepassen op het begrijpen van de wonderverhalen in het NT. 

De bruiloft van Kana is het eerste van de wonderen van Jezus. Hij verandert water in wijn en de wijn is van zeer goede kwaliteit. Als je het hierbij laat, doet het verhaal je eigenlijk niets. Water in wijn veranderen, dat kan niet, maar als het in de bijbel staat zal het misschien ooit zo wel zijn gebeurd, of iets dat daar op lijkt. Daar laat je het dan bij en het resultaat is geen verbreding of verdieping van je inzichten.  

Maar we weten dat de oude overleveringen abstracte dingen altijd vertellen met gebruikmaking van concrete beschrijvingen van de dingen en de mensen om ons heen.

En als je dan met die wetenschap in je hoofd je realiseert dat de Evangeliën er altijd op uit zijn om ons voor te houden dat we onze visie moeten veranderen en daardoor een rijker leven krijgen, krijgt de gebeurtenis van het water dat in wijn verandert een heel andere strekking dan een oppervlakkig wonderverhaal.  

Wijn is, vooral in de oudheid, een symbool voor de diepe vreugden in het leven. Wijn is wat ontstaat als je druiven perst en vervolgens laat gisten. De vloeistof die daaruit ontstaat heeft een belangrijke eigenschap: het beïnvloedt de manier waarop je tegen de dingen aankijkt. Iedereen die wel eens te diep in het glaasje heeft gekeken, weet hoe wijn je kan ontregelen, maar als je met het drinken van wijn op een verantwoorde manier omgaat, geeft het een weldadig en verruimend gevoel. Je ondergaat een bewustzijnsverandering.  

En dat is nu precies waar het Jezus om gaat: hij is er in al zijn leringen en vertellingen op uit om een verandering in ons bewustzijn te bewerkstelligen waardoor we de wereld anders gaan zien dan we gewend zijn. Als water in wijn verandert dan is dat zinnebeeldig bedoeld. Water, dat is het dragende fundament van het basale leven. Zonder water kan ons organisme niet overleven. Van water kun je zeggen dat het de onmisbare vloeistof is voor de instandhouding van alle leven, maar dat de spirituele dimensie van dat leven pas zichtbaar wordt als water in wijn verandert.  

Dat dat naar het Evangelie van Johannes gebeurt op een bruiloft, kan ook niet toevallig zijn, want het zegt iets over menselijke relaties. Het bewust samengaan van twee mensen voor de rest van hun leven heeft, net als water dat in wijn verandert, ook het karakter van een transformatie. Als twee mensen besluiten samen te gaan leven, dan wordt hun leven anders dan voorheen. Een gedeeld leven is iets anders dan een leven alleen. En als het goed is, dan is dat gedeelde leven rijker en complexer dan het leven dat de partners hadden voordat ze aan hun huwelijk begonnen. Als water de ongehuwde staat is, dan is het niet overdreven om te zeggen dat het samenleven van twee mensen zoveel schakeringen in ontwikkeling en in ingewikkeldheid kent, dat je dat samenleven kunt zien als wijn ten opzichte van water. Iets eenvoudiger kun je ook zeggen dat de verandering van water in wijn staat voor de dynamiek van het huwelijk. 

Het is ook niet zonder betekenis dat Johannes de aanwezigheid vermeldt van watervaten die bestemd waren voor het joodse reinigingsritueel. Het water dat Jezus in die vaten van zo'n 80 c.q. 120 liter inhoud laat storten, is normaliter reinigend water. Het reinigende water wordt hier dus omgezet naar een drank met een bedwelmende en vitaliserende werking. Van morele geboden naar ongebonden vreugde, van stijve regels naar bevrijdend plezier.  

Deze elementen liggen helemaal in het verlengde van wat Jezus uitdroeg: innerlijke bevrijding, geen gehoorzaamheid aan geboden of wetten die de ziel benauwen en de drager van die ziel tot een ongelukkig en angstig mens maken. Het beeld van reinigend water dat in wijn verandert, vertelt het hele verhaal van de missie van Jezus. Het oppervlakkige alledaagse leven is als gewoon water, maar een spiritueel leven in gemeenschap met anderen die dat leven ook willen nastreven, dat is als wijn. En zo is de vertelling van de bruiloft in Kana geen anekdotisch wonderverhaal, maar een inleiding op de komende leringen van Jezus. 

Al tientallen jaren lang is er een beweging gaande van afwending van geloof en christendom. Door de overheersende rol van de wetenschap en de vaak stijve vormelijkheid van kerkelijke instituten laten veel mensen de bijbel los omdat ze genoeg hebben van de manier waarop deze geschriften steeds weer werden uitgelegd als lessen in schuld en boete, als verhalen over zonde en berouw.  

Maar wie bereid is om de Evangeliën onbevangen te lezen zonder te luisteren naar de autoritaire stem van de traditie, komt tot de ontdekking dat deze teksten een diepe en universele spiritualiteit bevatten die op één lijn is te stellen met die van de andere heilige schriften uit het Boeddhisme, de Tao en de Veda's, de oude boeken uit het Hindoeïsme. Je hoeft geen christen te zijn om de Evangeliën te zien als bron van je spirituele leven en werken. Het pad dat deze teksten je willen wijzen is het pad dat naar geestelijke bevrijding voert en dat pad is niet voorzien van het bordje eigen weg. Nee, deze weg staat voor iedereen open, die de toegang niet is ontzegd door degenen die menen dat zij als enigen begrijpen wat de lessen van het NT zijn.

Er zijn verschillende manieren om spirituele zekerheid te vinden. Je kunt je bijvoorbeeld verbinden aan een dichtgetimmerde en ongecompliceerde leer, met een duidelijk afgetekend leiderschap en een nauwkeurig samengestelde catalogus van waarden en normen. Maar de filosofie van Jezus is radicaal anders. Die filosofie vraagt je om je open te stellen voor het leven, om je begrip te verdiepen en de verdediging van je overtuigingen op te geven. De dichtgetimmerde leer geeft alleen de illusie van zekerheid, die in stand wordt gehouden door rechtlijnige voorschriften. Maar de benadering van Jezus is gericht op een manier van leven vanuit een diepere bron, met normen en waarden die niet in regels kunnen worden vastgelegd omdat ze bij hem een zaak van het hart zijn. Zijn kijk op mensen als dragers van liefde, van begrip voor de ander en het andere, omvat het hele menselijke bestaan. 

In de Evangeliën maakt Jezus een duidelijk onderscheid tussen gelovigen die hun geloof in regels vatten - regels van gehoorzaamheid, erkenning van autoriteit, het in ere houden van tradities - en gelovigen die hun levenswijze door mededogen laten leiden. De oude weg is er een van autoriteit, schuld en beperking. De nieuwe weg is een nieuwe manier om het leven te ordenen, het is een weg die ertoe leidt om mensen te eren, niet vanwege hun positie, maar vanwege hun menselijkheid, het is een weg die ertoe leidt dat we dienend en genezend aanwezig willen zijn in de kring waarin wij leven. 

De cultuur waarin je leeft zal altijd proberen om je haar ideeën over goed of fout op te leggen, je haar verhaal te vertellen over hoe de dingen werken en wat wel of niet belangrijk is. Maar waar het echt om gaat, is dat je steeds weer je eigen verhaal voor je eigen leven ontwerpt zonder verloren te raken in de stroom van oordelen en vooroordelen die je omgeving onophoudelijk over je uitstort. De hedendaagse pseudo-mythologie van eigendunk en materialisme is een gevangenis waaruit je je kunt bevrijden door tot je te laten door dringen dat het verhaal van Jezus exemplarisch is als het gaat om bevrijding, om een andere manier van kijken dan we zijn gewend en dat het nooit maar dan ook nooit gericht is op geestelijke dwang, onderworpenheid aan gevestigde machten of het najagen van succes ten koste van jezelf of dat van anderen.

Ik legde het verhaal van Kana uit zoals ik het begrijp en zoals het tot mij spreekt. In die uitleg is hoop ik tot uitdrukking gekomen welke betekenis zo'n verhaal kan hebben als je bereid bent om de gebaande wegen te verlaten en de teksten onbevangen tot je te laten spreken. En is misschien ook duidelijker geworden dat de radicale filosofie van Jezus niet uitnodigt tot de hopeloze missie om hem in alles te willen navolgen en van onberispelijke gedrag te zijn, maar de liefde voor alles wat groeit en bloeit toe te laten in het hart en er vanuit dat hart op te reageren.