De rijke jongeling

Kern van de overdenking
Jezus belooft de jongeling een schat in de hemel. Dat doet denken aan de parabel over de man die een schat in een akker vond (Matt. 13: 44) en daar zo opgetogen over was dat hij alles verkocht wat hij bezat om die akker te kunnen kopen. In feite wordt met het verhaal over de rijke jongeling en de man van de schat in de akker twee keer hetzelfde verteld: wil je het koninkrijk des hemels betreden, dan zul je er met je hele ziel en zaligheid aan moeten werken om een persoonlijkheid te ontwikkelen die de balans heeft gevonden tussen zijn goede en minder goede eigenschappen en zich niet laat afleiden door materiële zaken. Je hoeft jezelf niet bezitloos te maken, daar heeft niemand wat aan, maar je moet je hechting aan dat bezit onder controle hebben. Je moet je ervan kunnen onthechten.

Overdenking (de rijke jongeling)
Het relaas van de rijke jongeling in Matteüs 19 levert de nodige hoofdbrekens op als je dit wilt uitleggen op een voor ons moderne mensen acceptabele manier. Alles verkopen wat je bezit en de opbrengst aan de armen geven voor een schat in de hemel….Als je dat zo leest, denk je onmiddellijk: wat staat hier voor raar advies. Stel je voor dat je dat advies letterlijk zou nemen en zou doen wat daar staat. Je zou solliciteren naar opname in een psychiatrische kliniek. Deze reactie heb ik wel vaker als ik kennisneem van de ethische lessen van Jezus. Je vijanden liefhebben en bidden voor wie je vervolgen (Matt. 5: 44), geef aan wie iets van je vraagt en leen je geld uit als iemand van je wil lenen (Matt. 5: 42), de overbekende linkerwang die je iemand moet toekeren als hij je op je rechterwang slaat, het zijn maar een paar voorbeelden van zijn raadgevingen op ethisch terrein waar een redelijk denkend mens echt niets mee kan.
We kunnen er niets mee omdat we die uitspraken letterlijk nemen en ze lezen alsof die betrekking hebben op hoe je je hebt te gedragen. Maar dan lees je verkeerd, want het gaat niet om het verwerpen van alle aardse goederen, maar om de roerselen van de ziel. De uitspraken in Mattheüs en de Bergrede zijn aansporingen om in jezelf te keren en te aanvaarden wat je daar aantreft. Je vijanden liefhebben bijvoorbeeld, dat gaat over de donkere kantjes van je ziel. De negatieve karaktertrekjes die je hebt, je bent geneigd om die weg te stoppen, want je vindt het niet prettig dat je die minder goede eigenschappen hebt. Ze zijn de vijanden van jezelf, maar dat moet je aanvaarden. Blijf je ze wegstoppen, dan komen ze op het slechtste moment toch naar boven en dat beschadigt je ziel. De deur van het koninkrijk des hemels blijft op die manier voor jou gesloten. Dat is de psychologische benadering en daarmee krijgt het verhaal over de rijke jongeling ook een betekenis die je ontgaat als je het verhaal uiterlijk leest.
Jezus belooft de jongeling een schat in de hemel. Dat doet denken aan de parabel over de man die een schat in een akker vond (Matt. 13: 44) en daar zo opgetogen over was dat hij alles verkocht wat hij bezat om die akker te kunnen kopen. In feite wordt met het verhaal over de rijke jongeling en de man van de schat in de akker twee keer hetzelfde verteld: wil je het koninkrijk des hemels betreden, dan zul je er met je hele ziel en zaligheid aan moeten werken om een persoonlijkheid te ontwikkelen die de balans heeft gevonden tussen zijn goede en minder goede eigenschappen en zich niet laat afleiden door materiële zaken. Je hoeft jezelf niet bezitloos te maken, daar heeft niemand wat aan, maar je moet je hechting aan dat bezit onder controle hebben. Je moet je ervan kunnen onthechten.
Op een andere plaats van de Bergrede worden we aangespoord om gerechtigheid na te streven omdat we dat zelf willen, niet om daarvoor door de buitenwereld te worden geprezen. Matt. 6: 1 Let op dat jullie de gerechtigheid niet beoefenen voor de ogen van de mensen, alleen om door hen gezien te worden.
Het nastreven van gerechtigheid, dat is juist voor ons in deze tijd een moeilijke opgave. De evangelist die deze woorden opschreef, deed dat in een tijd dat de wereld een stuk overzichtelijker was dan die van ons tweeduizend jaar later. De moraal die mensen erop na houden is in een stamverband dat zich staande houdt met kleinschalige landbouw en veeteelt, veel gemakkelijker te hanteren dan de vraagstukken van goed en kwaad waar wij mee te maken hebben. Er worden heel wat boeken geschreven over die vraagstukken, maar de oplossingen liggen niet voor het grijpen. Het probleem zit hem niet in de waarden die wij hebben, want die hebben we meer dan genoeg. Het probleem zit hem in de complexe wereld waarin wij leven en waarin het onveranderlijk om hele grote aantallen gaat. In een gemeenschap van een paar honderd mensen die dicht op elkaar wonen kun je overzien wat er gebeurt tussen mensen als ze zich ten opzichte van elkaar verkeerd gedragen. Maar dat wordt een stuk moeilijker met miljoenen mensen op verre werelddelen. In onze moderne, geglobaliseerde wereld zijn alle relaties tussen mensen, bedrijven en organisaties uiterst fijn vertakt en complex.
Ik kan een vredig leventje leiden in mijn eigen huis en nooit een vlieg kwaad doen, maar volgens linkse activisten ben ik toch volledig mede aansprakelijk voor het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan voor de Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Volgens de socialisten wordt mijn comfortabele leventje mogelijk gemaakt door kinderarbeid die onder ellendige omstandigheden in de Derde Wereld wordt verricht. Voorvechters van dierenrechten wrijven me onder de neus dat mijn leven vervlochten is met een van de gruwelijkste misdaden uit de geschiedenis, namelijk de onderwerping van miljarden dieren aan een wreed regime van uitbuiting.
Zijn we echt schuldig aan al die dingen? Daar is eigenlijk geen zinnig antwoord op te geven. We leven te midden van een onafzienbaar netwerk van economische en politieke verbanden en die verbanden zijn wereldwijd zo ondoorzichtig en onbegrijpelijk met elkaar vervlochten dat je niet eens kan zeggen waar je schoenen zijn gemaakt of waar je overhemd of T-shirt vandaan komt.
Het wereldwijde economische systeem creëert onophoudelijk heel veel onrechtvaardigheden voor grote groepen mensen, maar hoe en waar dat gebeurt, ik weet het niet en ik kan het ook niet weten. Zelfs als we het echt willen, zijn we niet meer in staat om de grote ethische problemen op aarde te begrijpen. Neem het verbod om te stelen. In de tijd waarin dit verbod werd neergeschreven in de stenen tafelen van Mozes, betekende dat dat je niet iets mocht pakken van een ander omdat dat niet van jou was. De mensen leefden in overzichtelijke, relatief kleine groepen. De totale wereldbevolking in de toe bekende wereld telde in de tijd van Jezus naar schatting vierhonderd miljoen mensen. Nu zijn dat er volgens de Verenigde Naties 7,7 miljard. Ze waren duizenden jaren geleden georganiseerd in stammen en families en binnen die stammen en families wisten ze alles van elkaar. Maar nu?
Wat weet ik nu eigenlijk van de grote bedrijven waarin mijn pensioenfonds veel geld in heeft geïnvesteerd? Het kan best zijn dat zo’n bedrijf zich milieubewust probeert te gedragen, maar het is ook heel goed mogelijk dat het gaat om een bedrijf dat zich bezighoudt met het winnen en exploiteren van zeldzame materialen in ontwikkelingslanden en door de vraag naar mobiele telefoontjes waar die materialen voor nodig zijn, heel winstgevend is. Maar allerlei bijkomende kosten neemt het niet op zich. Het dumpt bijvoorbeeld afval in een rivier zonder zich te bekommeren om de schade die daardoor aan het drinkwater, de volksgezondheid of de plaatselijke fauna wordt veroorzaakt. Het gebruikt zijn rijkdom om een leger van advocaten in te huren dat het beschermt tegen alle eisen tot vergoeding van de schade. Het heeft ook lobbyisten in dienst met geen andere taak dan het dwarsbomen van strengere milieueisen.
Maar mijn pensioenfonds, dat van zo’n bedrijf dividend ontvangt, steelt dat dan? Als ik aandeelhouder ben van een bank die woekerpolissen afsluit en op die manier geld van zijn polishouders steelt, maak ik mij dan ook schuldig aan diefstal? Ik kan nog heel lang op deze manier doorgaan met voorbeelden, maar ik wil er alleen maar mee zeggen dat de wereld zo complex is geworden dat we niet meer kunnen weten wat ons aandeel in onrecht en uitbuiting in feite is. We lijken daarin nog steeds op die charmante en beschaafde heren en dames uit de zeventiende en achttiende eeuw die de slavenhandel financierden door aandelen en obligaties op de beurs te kopen en vervolgens hun thee te drinken met een schepje sneeuwwitte suiker, die geproduceerd werd op helse plantages waarvan ze helemaal niets wisten. Onwetendheid en onverschilligheid, ze veroorzaken meer onrecht dan haat en hebzucht.
In streng-religieuze kringen hoor je wel eens verzuchten dat de wereld beter zou zijn als iedereen zich zou houden aan de tien geboden en de vermaningen van Jezus, maar dat is een misvatting. Jezus gaf ons met het opgeheven vingertje geen geboden of verboden om na te leven, zijn leringen hadden betrekking op de toestand van de ziel van ieder mens persoonlijk. Die toestand, die hij het koninkrijk des hemels noemde, ligt binnen het bereik van een mens als hij bereid is naar zijn binnenste af te dalen en lering te trekken uit wat hij daar aantreft, maar het is geen oplossing voor het ontrafelen en herstellen van wat er mis is in een onoverzichtelijke en ingewikkelde wereld als de onze. En de tien geboden…ze leerden een woestijnvolk wel hoe ze onderling met elkaar dienden om te gaan, maar ze vertellen ons niet hoe we het hoofd moeten bieden aan grootschalige economische uitbuiting en sociale onderdrukking van de achtergestelde mensen op deze aarde. Natuurlijk kunnen we wel aan informatie komen. We kunnen op internet nazoeken waar wel en waar niet en door wie verantwoord wordt geproduceerd en waar rekeningen wordt gehouden met de belangen van mensen die het niet zo getroffen hebben. Maar je weet niet altijd of het internet je ook de ware feiten geeft, je kunt dat niet altijd in volle omvang nazoeken en controleren.
Je weet niet genoeg om te begrijpen hoe het er op wereldniveau aan toe gaat. Het is gewoon te groot en te complex om daar een waarheidsgetrouw beeld van te krijgen. Maar hoe moet je er dan wel in staan, met je idealen van een humane en rechtvaardige samenleving van mensen? De realiteit is frustrerend complex en die zal, alle veranderingen die nog op ons afkomen ten spijt, er echt niet eenvoudiger op worden.
Je moet oppassen met vergelijkingen, want ze gaan vaak mank. Maar er zit wel een zekere overeenkomst tussen ons en de rijke jongeling. Wij hebben het nodige bezit en materieel gezien niet veel redenen tot ontevredenheid. Maar door de situatie in de wereld om ons heen knaagt er iets. Het zou allemaal niet op de oude voet moeten doorgaan, maar hoe moet het anders? We weten het niet. Er is geen duidelijke oplossing voor de ethische dilemma’s van onze tijd.
Wat overblijft is het contact met je directe naasten, degenen die je dierbaar zijn en de anderen met wie je je opvattingen deelt over wat wel en wat niet nagestreefd zou moeten worden.
Om dat contact zinvol en liefdevol te houden, is nodig dat je bewust leeft, dat je weet dat je er bent. En je weet hebt van de anderen met wie je omgaat. Om er attent op te zijn als die anderen iets in je wakker maken. En die anderen ook stimuleren om bewust te leven, om na te gaan wat de werkelijke waarde van de dingen is. Zo’n beetje als met die schat in de akker.
Het lijkt misschien niet zo spectaculair en adembenemend. Maar het is alle moeite waard om in de kleine kring waarin je je beweegt, je aan de ander te tonen in blijdschap en verdriet, in liefde en vreugde, in de verstilling en in het lawaai. Als je daartoe in staat bent, dan draag je al heel wat bij aan een betere en rechtvaardigere samenleving. Want tenslotte zijn het toch altijd de kleine dingen die het hem doen. Dat denkbeeld kunnen we koesteren en vasthouden en laten we dat dan ook voortdurend doen.

Kern van de overdenking
Jezus belooft de jongeling een schat in de hemel. Dat doet denken aan de parabel over de man die een schat in een akker vond (Matt. 13: 44) en daar zo opgetogen over was dat hij alles verkocht wat hij bezat om die akker te kunnen kopen. In feite wordt met het verhaal over de rijke jongeling en de man van de schat in de akker twee keer hetzelfde verteld: wil je het koninkrijk des hemels betreden, dan zul je er met je hele ziel en zaligheid aan moeten werken om een persoonlijkheid te ontwikkelen die de balans heeft gevonden tussen zijn goede en minder goede eigenschappen en zich niet laat afleiden door materiële zaken. Je hoeft jezelf niet bezitloos te maken, daar heeft niemand wat aan, maar je moet je hechting aan dat bezit onder controle hebben. Je moet je ervan kunnen onthechten.
Overdenking (de rijke jongeling)
Het relaas van de rijke jongeling in Matteüs 19 levert de nodige hoofdbrekens op als je dit wilt uitleggen op een voor ons moderne mensen acceptabele manier. Alles verkopen wat je bezit en de opbrengst aan de armen geven voor een schat in de hemel….Als je dat zo leest, denk je onmiddellijk: wat staat hier voor raar advies. Stel je voor dat je dat advies letterlijk zou nemen en zou doen wat daar staat. Je zou solliciteren naar opname in een psychiatrische kliniek. Deze reactie heb ik wel vaker als ik kennisneem van de ethische lessen van Jezus. Je vijanden liefhebben en bidden voor wie je vervolgen (Matt. 5: 44), geef aan wie iets van je vraagt en leen je geld uit als iemand van je wil lenen (Matt. 5: 42), de overbekende linkerwang die je iemand moet toekeren als hij je op je rechterwang slaat, het zijn maar een paar voorbeelden van zijn raadgevingen op ethisch terrein waar een redelijk denkend mens echt niets mee kan.
We kunnen er niets mee omdat we die uitspraken letterlijk nemen en ze lezen alsof die betrekking hebben op hoe je je hebt te gedragen. Maar dan lees je verkeerd, want het gaat niet om het verwerpen van alle aardse goederen, maar om de roerselen van de ziel. De uitspraken in Mattheüs en de Bergrede zijn aansporingen om in jezelf te keren en te aanvaarden wat je daar aantreft. Je vijanden liefhebben bijvoorbeeld, dat gaat over de donkere kantjes van je ziel. De negatieve karaktertrekjes die je hebt, je bent geneigd om die weg te stoppen, want je vindt het niet prettig dat je die minder goede eigenschappen hebt. Ze zijn de vijanden van jezelf, maar dat moet je aanvaarden. Blijf je ze wegstoppen, dan komen ze op het slechtste moment toch naar boven en dat beschadigt je ziel. De deur van het koninkrijk des hemels blijft op die manier voor jou gesloten. Dat is de psychologische benadering en daarmee krijgt het verhaal over de rijke jongeling ook een betekenis die je ontgaat als je het verhaal uiterlijk leest.
Jezus belooft de jongeling een schat in de hemel. Dat doet denken aan de parabel over de man die een schat in een akker vond (Matt. 13: 44) en daar zo opgetogen over was dat hij alles verkocht wat hij bezat om die akker te kunnen kopen. In feite wordt met het verhaal over de rijke jongeling en de man van de schat in de akker twee keer hetzelfde verteld: wil je het koninkrijk des hemels betreden, dan zul je er met je hele ziel en zaligheid aan moeten werken om een persoonlijkheid te ontwikkelen die de balans heeft gevonden tussen zijn goede en minder goede eigenschappen en zich niet laat afleiden door materiële zaken. Je hoeft jezelf niet bezitloos te maken, daar heeft niemand wat aan, maar je moet je hechting aan dat bezit onder controle hebben. Je moet je ervan kunnen onthechten.
Op een andere plaats van de Bergrede worden we aangespoord om gerechtigheid na te streven omdat we dat zelf willen, niet om daarvoor door de buitenwereld te worden geprezen. Matt. 6: 1 Let op dat jullie de gerechtigheid niet beoefenen voor de ogen van de mensen, alleen om door hen gezien te worden.
Het nastreven van gerechtigheid, dat is juist voor ons in deze tijd een moeilijke opgave. De evangelist die deze woorden opschreef, deed dat in een tijd dat de wereld een stuk overzichtelijker was dan die van ons tweeduizend jaar later. De moraal die mensen erop na houden is in een stamverband dat zich staande houdt met kleinschalige landbouw en veeteelt, veel gemakkelijker te hanteren dan de vraagstukken van goed en kwaad waar wij mee te maken hebben. Er worden heel wat boeken geschreven over die vraagstukken, maar de oplossingen liggen niet voor het grijpen. Het probleem zit hem niet in de waarden die wij hebben, want die hebben we meer dan genoeg. Het probleem zit hem in de complexe wereld waarin wij leven en waarin het onveranderlijk om hele grote aantallen gaat. In een gemeenschap van een paar honderd mensen die dicht op elkaar wonen kun je overzien wat er gebeurt tussen mensen als ze zich ten opzichte van elkaar verkeerd gedragen. Maar dat wordt een stuk moeilijker met miljoenen mensen op verre werelddelen. In onze moderne, geglobaliseerde wereld zijn alle relaties tussen mensen, bedrijven en organisaties uiterst fijn vertakt en complex.
Ik kan een vredig leventje leiden in mijn eigen huis en nooit een vlieg kwaad doen, maar volgens linkse activisten ben ik toch volledig mede aansprakelijk voor het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan voor de Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Volgens de socialisten wordt mijn comfortabele leventje mogelijk gemaakt door kinderarbeid die onder ellendige omstandigheden in de Derde Wereld wordt verricht. Voorvechters van dierenrechten wrijven me onder de neus dat mijn leven vervlochten is met een van de gruwelijkste misdaden uit de geschiedenis, namelijk de onderwerping van miljarden dieren aan een wreed regime van uitbuiting.
Zijn we echt schuldig aan al die dingen? Daar is eigenlijk geen zinnig antwoord op te geven. We leven te midden van een onafzienbaar netwerk van economische en politieke verbanden en die verbanden zijn wereldwijd zo ondoorzichtig en onbegrijpelijk met elkaar vervlochten dat je niet eens kan zeggen waar je schoenen zijn gemaakt of waar je overhemd of T-shirt vandaan komt.
Het wereldwijde economische systeem creëert onophoudelijk heel veel onrechtvaardigheden voor grote groepen mensen, maar hoe en waar dat gebeurt, ik weet het niet en ik kan het ook niet weten. Zelfs als we het echt willen, zijn we niet meer in staat om de grote ethische problemen op aarde te begrijpen. Neem het verbod om te stelen. In de tijd waarin dit verbod werd neergeschreven in de stenen tafelen van Mozes, betekende dat dat je niet iets mocht pakken van een ander omdat dat niet van jou was. De mensen leefden in overzichtelijke, relatief kleine groepen. De totale wereldbevolking in de toe bekende wereld telde in de tijd van Jezus naar schatting vierhonderd miljoen mensen. Nu zijn dat er volgens de Verenigde Naties 7,7 miljard. Ze waren duizenden jaren geleden georganiseerd in stammen en families en binnen die stammen en families wisten ze alles van elkaar. Maar nu?
Wat weet ik nu eigenlijk van de grote bedrijven waarin mijn pensioenfonds veel geld in heeft geïnvesteerd? Het kan best zijn dat zo’n bedrijf zich milieubewust probeert te gedragen, maar het is ook heel goed mogelijk dat het gaat om een bedrijf dat zich bezighoudt met het winnen en exploiteren van zeldzame materialen in ontwikkelingslanden en door de vraag naar mobiele telefoontjes waar die materialen voor nodig zijn, heel winstgevend is. Maar allerlei bijkomende kosten neemt het niet op zich. Het dumpt bijvoorbeeld afval in een rivier zonder zich te bekommeren om de schade die daardoor aan het drinkwater, de volksgezondheid of de plaatselijke fauna wordt veroorzaakt. Het gebruikt zijn rijkdom om een leger van advocaten in te huren dat het beschermt tegen alle eisen tot vergoeding van de schade. Het heeft ook lobbyisten in dienst met geen andere taak dan het dwarsbomen van strengere milieueisen.
Maar mijn pensioenfonds, dat van zo’n bedrijf dividend ontvangt, steelt dat dan? Als ik aandeelhouder ben van een bank die woekerpolissen afsluit en op die manier geld van zijn polishouders steelt, maak ik mij dan ook schuldig aan diefstal? Ik kan nog heel lang op deze manier doorgaan met voorbeelden, maar ik wil er alleen maar mee zeggen dat de wereld zo complex is geworden dat we niet meer kunnen weten wat ons aandeel in onrecht en uitbuiting in feite is. We lijken daarin nog steeds op die charmante en beschaafde heren en dames uit de zeventiende en achttiende eeuw die de slavenhandel financierden door aandelen en obligaties op de beurs te kopen en vervolgens hun thee te drinken met een schepje sneeuwwitte suiker, die geproduceerd werd op helse plantages waarvan ze helemaal niets wisten. Onwetendheid en onverschilligheid, ze veroorzaken meer onrecht dan haat en hebzucht.
In streng-religieuze kringen hoor je wel eens verzuchten dat de wereld beter zou zijn als iedereen zich zou houden aan de tien geboden en de vermaningen van Jezus, maar dat is een misvatting. Jezus gaf ons met het opgeheven vingertje geen geboden of verboden om na te leven, zijn leringen hadden betrekking op de toestand van de ziel van ieder mens persoonlijk. Die toestand, die hij het koninkrijk des hemels noemde, ligt binnen het bereik van een mens als hij bereid is naar zijn binnenste af te dalen en lering te trekken uit wat hij daar aantreft, maar het is geen oplossing voor het ontrafelen en herstellen van wat er mis is in een onoverzichtelijke en ingewikkelde wereld als de onze. En de tien geboden…ze leerden een woestijnvolk wel hoe ze onderling met elkaar dienden om te gaan, maar ze vertellen ons niet hoe we het hoofd moeten bieden aan grootschalige economische uitbuiting en sociale onderdrukking van de achtergestelde mensen op deze aarde. Natuurlijk kunnen we wel aan informatie komen. We kunnen op internet nazoeken waar wel en waar niet en door wie verantwoord wordt geproduceerd en waar rekeningen wordt gehouden met de belangen van mensen die het niet zo getroffen hebben. Maar je weet niet altijd of het internet je ook de ware feiten geeft, je kunt dat niet altijd in volle omvang nazoeken en controleren.
Je weet niet genoeg om te begrijpen hoe het er op wereldniveau aan toe gaat. Het is gewoon te groot en te complex om daar een waarheidsgetrouw beeld van te krijgen. Maar hoe moet je er dan wel in staan, met je idealen van een humane en rechtvaardige samenleving van mensen? De realiteit is frustrerend complex en die zal, alle veranderingen die nog op ons afkomen ten spijt, er echt niet eenvoudiger op worden.
Je moet oppassen met vergelijkingen, want ze gaan vaak mank. Maar er zit wel een zekere overeenkomst tussen ons en de rijke jongeling. Wij hebben het nodige bezit en materieel gezien niet veel redenen tot ontevredenheid. Maar door de situatie in de wereld om ons heen knaagt er iets. Het zou allemaal niet op de oude voet moeten doorgaan, maar hoe moet het anders? We weten het niet. Er is geen duidelijke oplossing voor de ethische dilemma’s van onze tijd.
Wat overblijft is het contact met je directe naasten, degenen die je dierbaar zijn en de anderen met wie je je opvattingen deelt over wat wel en wat niet nagestreefd zou moeten worden.
Om dat contact zinvol en liefdevol te houden, is nodig dat je bewust leeft, dat je weet dat je er bent. En je weet hebt van de anderen met wie je omgaat. Om er attent op te zijn als die anderen iets in je wakker maken. En die anderen ook stimuleren om bewust te leven, om na te gaan wat de werkelijke waarde van de dingen is. Zo’n beetje als met die schat in de akker.
Het lijkt misschien niet zo spectaculair en adembenemend. Maar het is alle moeite waard om in de kleine kring waarin je je beweegt, je aan de ander te tonen in blijdschap en verdriet, in liefde en vreugde, in de verstilling en in het lawaai. Als je daartoe in staat bent, dan draag je al heel wat bij aan een betere en rechtvaardigere samenleving. Want tenslotte zijn het toch altijd de kleine dingen die het hem doen. Dat denkbeeld kunnen we koesteren en vasthouden en laten we dat dan ook voortdurend doen.