Het 7e zegel

De betekenis van het boek openbaringen


Kern

Na alle beproevingen die in de eerste twintig hoofdstukken worden geschilderd over het verbreken van de zeven zegels, wordt uiteindelijk, vanaf hoofdstuk 21, alles weer nieuw gemaakt. De tegenstelling hoog/laag in ons innerlijk is dan met elkaar in harmonie gebracht. Het lage dat alle rampen, vernietiging en helse condities hier op aarde veroorzaakt, heeft het afgelegd tegen het hogere, dat gesymboliseerd is weergegeven door het onschuldigste van de dieren, het lam.

Volledige tekst

In de jaren zestig maakte de zweedse regisseur Ingmar Bergman veel furore met zijn film "het zevende zegel". Ik heb die film gezien toen ik nog jong was, maar de film maakte grote indruk op me. Bergman schildert in de film, helemaal in zwart-wit opgenomen, Zweden in de veertiende eeuw. De pest waart er rond en door de modderige straten van zwartgeblakerde dorpen lopen rijen flagellanten. In de veertiende eeuw werd europa getroffen door de pest, een derde van de bevolking bezweek aan de zwarte dood. De bevolking was verbijsterd en radeloos, het hele maatschappelijke verkeer kwam tot stilstand en het einde van de wereld leek nabij. De enige verklaring die men ervoor had was, dat dit de straf van God was voor alle zonden die de mensheid had begaan en om God weer enigszins gunstig te stemmen trokken hele stoeten vrouwen en mannen met ontbloot bovenlichaam door de verlaten dorpen terwijl ze zichzelf geselden en ernstig verwondden met glasscherven en andere scherpe voorwerpen. Behalve de pest droegen ook deze flagellanten bij aan het beeld van een volkomen desolate wereld waarin geen enkele hoop meer voorhanden was. Aan het eind van de film neemt de dood de hoofdpersoon uit de film, de ridder die gespeeld werd door Max van Sydow, mee naar een kale heuvel en daar leidt hij de ridder en een paar van zijn getrouwen in een macabere dans naar de dood.

De titel van de film komt uit het boek Openbaringen en de beelden van de dorpen met de zwartgeblakerde huizen - als iemand aan de pest overleed werd alles wat hij bezeten had verbrand - doen inderdaad denken aan de donkere vergezichten van de schrijver Johannes van Patmos. In zijn boek doet hij verslag van zijn visioen over de ondergang van de wereld en de herrijzenis van een nieuw Jeruzalem daarna. Het boek begint met de volgende zinnen: Openbaring van Jezus Christus om te laten zien wat er binnenkort gebeuren moet. Hij heeft Johannes deze openbaring medegedeeld, want de tijd is nabij.

Het is een wonderlijk boek waarvan de meeste passages voor ons moderne mensen bij eerste lezing volstrekt onbegrijpelijk zijn. Ook de vroege kerk heeft er moeite mee gehad, het boek is pas na veel discussie in de vierde eeuw in de bijbel opgenomen. Er waren christenen die het boek te Joods vonden omdat het talloze malen verwijst naar profetische teksten uit het Oude Testament. Anderen vonden dat de beelden die in het boek ten tonele werden gevoerd te sensueel waren en met name het idee van een duizendjarig rijk waarin alleen maar werd gefeest met veel drank en spijs stuitte ze tegen de borst. Hieronymus, die in opdracht van de paus de bijbel in de vierde eeuw in het Latijn vertaalde, vond dat het geschrift evenveel mysteries bevatte als het woorden telde en Augustinus, de beroemde vierde eeuwse kerkvader, achtte het boek achterhaald omdat de kerk al had getriomfeerd en het duizendjarig rijk al was begonnen. Christus zou in het jaar 1000 weer op aarde komen om zijn laatste oordeel te geven en een nieuwe hemel en aarde te stichten.

Het historisch inzicht van Augustinus is onjuist gebleken. Christus kwam niet terug en de geschiedenis van het christendom ging door diepe dalen die de gelovigen deden denken aan de komst van het Beest met een hoofdletter uit de Openbaringen. De christenheid kreeg te maken met ketterij, met oorlog voerende pausen, met de de protestantse afscheiding onder Luther, met de Franse revolutie, de burgeroorlog in Amerika en met de Eerste en de Tweede wereldoorlog. En bij al deze gebeurtenissen gingen steeds weer stemmen op die erop wezen dat het einde der tijden uit de Openbaringen nu nabij was.

Wat zou dit boek ons nu nog te zeggen kunnen hebben? Bij mijn naspeuringen naar de betekenis die onder de teksten van het boek zou kunnen liggen, kwam ik tot de conclusie dat het geen enkele zin heeft om dit geschrift uit te leggen als een verslag over beesten die uit de zee oprijzen, over 144000 gelovigen die de dans van het laatste oordeel zullen ontspringen of over hagel en vuur die werkelijk uit de hemel zullen neerstorten. Johannes bedient zich van symbolische beelden die vooral betrekking hebben op ons zieleleven, alleen door een psychologische interpretatie geven de teksten iets van hun duistere geheimen prijs.

En er zijn ook opvallende stilistische kenmerken. Openbaringen is bij voorbeeld nadrukkelijk opgebouwd rond het getal zeven. Er is een boekrol die met zeven zegels is gesloten. Er staan zeven lampen voor de troon van God. Christus in de hemel heeft zeven sterren in zijn hand. Het lam heeft zeven ogen en zeven hoorns, het boek is gericht aan zeven gemeenten en er zijn zeven engelen die op zevn bazuinen blazen. Het getal zeven dringt zich bij vrijwel ieder passage aan de lezer op. Wij ondergaan de magie van getallen niet zo nadrukkelijk meer, maar bij de antieken was dat anders. Getallen symboliseerden voor de Ouden het mysterie van het heelal, de schepping en God. Ook bij ons is de kennis van het getal zeven nog niet helemaal vergeten. De schepping vond plaats in zeven dagen. Een week telt zeven dagen. Zeven kleuren van de regenboog, zeven sacramenten in de roomse kerk en het aantal christelijke hoogtijdagen van kerstmis tot pinkseren is ook zeven. Shakespeare heeft het over de zeven fasen van een mensenleven, er zijn zeven wereldwonderen, zeven gaven van de heilige geest en zeven hoofdzonden. De oudheid kende zeven hemellichamen en wij spreken ook nog wel over de zevende hemel. De lijst kan moeiteloos worden uitgebreid, maar dat is niet het doel van mijn verhaal. Laat ik volstaan met de constatering dat het getal zeven zeker geen toevallig (priem)getal is, maar een getal met een bijzondere betekenis.

In de psychologie van de school van Jung is ons wezen, onze psyche, opgebouwd uit een bewustzijn en een onderbewustzijn. In het bewustzijn woont ons ego, ons "ik", ons onderbewustzijn is een verzamelplaats van ideeën en beelden waarvan wij normaal gesproken niets weten, maar dat zich af en toe roert als wij dromen. Volgens Jung is een mens een heel mens als hij het onbewuste met het bewuste in harmonie heeft gebracht, als hij zich bewust is van de drijfveren van het onbewuste. De Christus is een voorbeeld van zo'n heel mens, net als Boeddha en Lao Tse uit de Chinese wijsheidstraditie.

Ik noemde dat Johannes aan zeven gemeenten schrijft. Dit is symboliek. Aan ieder aangeschreven gemeente kleeft een gebrek en die gemeenten staan model voor de hele aarde, bewoond door mensen met tekortkomingen en verkeerde opvattingen. Er is een parallel te ontdekken met onze eigen wereld. Onze situatie is kritiek: de economie is door ongebreidelde hebzucht een reus op lemen voeten geworden; moeder aarde is door winning van olie en andere mineralen en roofbouw op bossen en weidegronden uitgeput aan het raken; het aantal mensen dat zich onzeker, gestresst en depressief voelt, neemt ieder jaar toe; geluk is niet meer iets vanzelfsprekends en daarom zijn er trainingen om jezelf gelukkig te maken, je weer goed in je vel te voelen en positief te blijven.

Veel mensen zijn er inmiddels aan toe om een ontsnappingsroute te vinden. Ze gaan naar alternatieve genezers, ze eten alleen nog biologisch-dynamisch voedsel, ze doen aan energiebesparing, ze gebruiken groene stroom en ze gaan wandelen of ze pakken de fiets om het autogebruik te beperken. Ze verweren zich tegen kernenergie, tegen het roekeloos kappen van tropische bossen en ze wijzen het fokken van dieren alleen om hun vacht af. Ze zien het dieronvriendelijke cynisme en de gevaren van bio-industrie en ze houden hun hart vast voor het effect van de almaar toenemende wereldbevolking. Er is beweging, maar de grote massa reageert log en afwachtend en de wereldeconomie is nog steeds de doorslaggevende factor in alle discussies over hoe het verder moet.

In feite gaat het om een emotionele krachtmeting met onze innerlijke tekorten, aangestuurd door ons ik en daarom vaak zo moeilijk herkenbaar en te bestrijden. Dit vereist gedachtenprocessen en Johannes brengt die in beeld met het verbreken van de zeven zegels. Als de vier eerste zegels van de zeven worden verbroken, springen er vier paarden tevoorschijn. In de germaanse mythologie gold het paard als begeleider van de zielen. Ook wordt het paard gezien als zinnebeeld voor het denken en de ruiter als de mens die dat denken beheerst. De paarden laten zich zonder veel moeite voorstellen als gestalten van het denken. Het eerste paard is wit en wordt bereden door en gekroonde boogschutter. Het is het model voor het hogere denken, het tweede rode paard vertegenwoordigt het denken dat het zwaard hanteert om het tegen zijn eigen zwakheden op te nemen (het zwaard van Christus om te strijden tegen je innerlijke vijand), het derde paard heeft een ruiter met een weegschaal, het is de verbeelding van de twijfelaar die altijd wikt en weegt en op die manier uit de problemen probeert te blijven. Het vierde paard is het vale paard: het denken dat op dood spoor is geraakt.

Het vijfde zegel laat ons kennismaken met de mensen uit verleden en heden die om hun overtuiging zijn gedood en in witte gewaden voor het altaar van God zitten. Het verschrikkelijke onrecht dat ze is aangedaan (de christelijke martelaren, de verbrande ketters, de afgeslachte joden en zigeuners inde holocaust) doet daarna de aarde beven, de sterren storten neer en na de verbreking van het zesde zegel heerst er uitzinnig en obeheersbaar geweld.

Na het openen van het zevende zegel is de beer los. Ramp na ramp volgt. Armageddon, niets blijft ons bespaard. Miljoenen slachtoffers drijven rond in kolkend water of liggen verstrooid over verschroeide velden. Alle rampen, ziekten en plagen die hier beschrven worden, symboliseren wat in onszelf opborrelt en ons belemmert om tot het hogere in onszelf doorte dringen.

Dit zevende zegel gaat nuchter gezegd over de lieden die wereldoorlogen zijn begonnen, die volkerenmoord hebben uitgebroed en mensen in naam van een doorhenzef gepropageerde ideologie hebben ontrecht en vernederd. Het is natuurlijk niet zo dat wij allemaal iets van dit soort mensen in ons hebben, maar Johannes toont hier onverbloemd dat in ons een schaduwkant zit die de vreselijkste dingen kan bewerkstelligen. Na Auswitsch en het proces tegen Eichman kwamen we tot de onthutsende conclusie dat de massamoord niet door monsters is begaan, maar door mensen als wijzelf: mensen met gezinnen die overdag hun beulswerk uitvoerden om na het werk liefdvol met hun vrouw en kinderen te verkeren.

Uiteindelijk, vanaf hoofdstuk 21, wordt alles weer nieuw gemaakt. De tegenstelling hoog/laag in ons innerlijk is dan in harmonie gebracht. Het lage dat alle rampen, vernietiging en helse condities hier op aarde veroorzaakt, heeft het afgelegd tegen het hogere, dat gesymboliseerd is weergegeven door het onschuldigste van de dieren, het lam. Dit lam, dat op zijn beurt weer staat voor de zachtmoedigste onder de mensen, Christus, heeft ons dan uiteindelijk tot hele mensen gemaakt door harmonie in de ziel te brengen en mensen van ons te maken die over hun schaduw heen kunnen stappen en de kwellingen van het materialisme niet meer hoeven te verduren. Het gevecht van de mens met zijn innerlijk is beëindigd en God zal dat eeuwigdurend met hen vieren in de nieuwe stad. Openbaringen is een verhaal dat ons met kleurrijke en beelden vertelt dat alle beproevingen noodzakelijk zijn om het grote hemels visioen in zicht te krijgen. En dat zich dat in iedere mensenziel moet voltrekken voordat de hemel zich op aarde nestelt.