Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
hoe te leven
19 januari 2025
een kerstverhaal
25 december 2024
kerstoverdenking
25 december 2024
Herdenking overledenen
17 november 2024
De wonderbaarlijke visvangst
20 oktober 2024
de onrechtvaardige rentmeester
22 september 2024
Godsbeelden
16 juni 2024
Pinksteren
19 mei 2024
religie en natuur
21 april 2024
Pasen
31 maart 2024
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

Hoeders

Kern

Iedere religie stelt de nabijheid van een ander mens aan de orde via de naastenliefde. Want religie wil dat mensen elkaar ten gronde vertrouwen, bereid zijn om met elkaar op te trekken en zo weerstand bieden aan de leegte en vervreemding die een wereld zonder liefde beheerst.


Volledige tekst
Zo op het eerste gezicht is de tekst van Johannes niet echt een tekst voor de vrijzinnigheid. (Johannes 10: 1-10, de passage waarin jezus zegt dat hij de deur is waardoor je werkelijk binnenkomt.)  Vrijzinnigen hebben er moeite mee om met een schaap te worden vergeleken en als er een bijbeltekst ter sprake komt waarin die vergelijking wordt gemaakt roepen ze al gauw: ik ben geen schaap!

Dat zijn we natuurlijk ook niet, schapen. We zijn zelfstandig denkende mensen die kritisch en weloverwogen tot hun oordeel komen en we lopen niet achter zo maar een of andere zelfverklaarde herder aan. Het leergeld dat mensen daarvoor in de loop der eeuwen hebben moeten betalen is ons overbekend en we willen dat leergeld in geen geval nog een keer betalen. Dat beseffend heb ik eigenlijk geen vrijzinnige bedenkingen tegen het bespreken van deze tekst.

Laten we de vergelijking tussen schapen en herder maar nemen tegen de achtergrond van het antieke taalveld. In dat taalveld is die vergelijking nou eenmaal ingebed in het dagelijks leven en gelijkenissen maken daar gebruik van. De gelijkenis is niet tot ons gericht maar tegen de tijdgenoten van de Evangelist, die gebruik maakt van beelden die in de cultuur van die tijd zeggingskracht hadden. Johannes noemt daarbij de deurwachter, ook alweer een archaïsche term. Maar we kunnen het wel volgen. Voor degene die door de deur binnenkomt, de echte herder, doet de deurwachter open. Wie op een andere manier binnenkomt, is een dief en een rover. De deur is Jezus, andere toegangen geven alleen toegang aan de verkeerden, de misleiders en de op macht belusten. Als je luistert naar de leiders van onze tijd, dan hebben ze het over wat goed is voor iedereen, dat alle neuzen één kant op zouden moeten staan. Maar dat is het tegenovergestelde van wat de herder in dit verhaal wil: hij wil ieder mens tot zichzelf brengen, niet door hem een richting uit te duwen of te corrigeren, maar door hun binnenste wakker te maken waardoor een mens in alle opzichten tot zichzelf kan komen.

De discipelen kunnen het spreken in deze beelden aanvankelijk niet begrijpen en de strekking van het gezegde wordt hun daarom verduidelijkt en dat tekstgedeelte eindigt met de woorden: De dief komt alleen om te stelen en te slachten en om te gronde te richten. Ik ben gekomen opdat zij leven hebben, en overvloed.

Hier gaat het om het wezen van echt herderschap. De discipelen waren gewend aan het model van de oude farao's, van de Romeinse overheersers en de marionettenkoningen die zij over het land aanstelden. Machthebbers die zich aan God gelijk stelden, zich verheven achtten boven hun onderdanen en zich als weldoeners voordeden. In naam van hun weldoenerschap innen ze belastingen, zetten ze grote bestuursapparaten in en streven zij naar vergroting van hun grondgebied, maar zij zijn niet de herders die de Evangelist hier voor ogen heeft. Zij gaan de ontmoeting met hun onderdanen niet aan en dat is nu juist het kenmerk van het beeld van de herder die Jezus is: hij spreekt uit wat in de ander leeft en wat in die ander zou willen leven. Het is een ontmoeting waarin de naam van de ander wordt genoemd.

Wij moderne mensen hebben wetten ter bescherming van de rechtsstaat. De wetten gelden voor iedereen, voor de wet is iedereen gelijk.

De bedoeling daarvan is om mensen eerlijk te behandelen, om de vrijheid die mensen voor zich opeisen zo te verdelen dat willekeur en machtsmisbruik voorkomen wordt. De deurwachters van toen zijn in zekere zin de magistraten met hun ambtelijke staf van nu, die belast zijn met de uitvoering van die wetten.

We zouden niet zonder kunnen, maar we kennen ook de uitwassen van dit stelsel. Vaak is alleen wat in de wet staat nog de maatstaf voor het handelen en in voorkomende gevallen leidt dit tot een bureaucratie die het zicht verliest op wat ooit de bedoeling van een regel was: billijkheid en eerlijkheid te brengen in situaties van rechteloosheid en onmacht. Als de deurwachters dit niet meer begrijpen kom je in de omstandigheden die Kafka op uitvergrote wijze en bizarre wijze schetst in zijn boek Het Proces. Uit dit boek is het verhaal "Voor de wet" afkomstig. Voor de wet staat een deurwachter, die de toegang belemmert. In de ban van de angst krijgen mensen steeds weer nieuwe opdrachten waarvan zij de bedoeling niet begrijpen. Wat ze ook doen, het is altijd verkeerd. Ze blijven buiten staan, want er is altijd wel weer iemand die ze vertelt dat het anders had gemoeten en ze dus niet binnen kunnen komen, maar dat buiten blijven staan ook tegen de wet is. Angst beheerst al hun handelingen en Kafka wil ermee zeggen: zolang deze angst macht heeft over de mens zal de mensheid erin sterven.

In de gelijkenis van Jezus maakt hij ons er op attent dat hij de juiste deur is die ons toegang geeft tot ons eigen leven. Hij bedoelt met deurwachters geen grenskantoren of procedures, maar de krampachtigheid die ons hart gesloten houdt. Dat gevoelige orgaan weet wanneer wij de deur van het hart wijd open moeten zetten en wanneer niet. In de omgang van mensen met elkaar gaat het om dat hart. Als wij dat openen zijn er geen sluipweggetjes of listigheden nodig om ieders gelijk ten koste van dat van de ander te bevechten.

Dat Jezus zichzelf die deur noemt, hoe moeten we dat opvatten? De Christus wil ons voorhouden dat de kunst van het leven is om de weg te vinden tot ons hart en dat van de medemens. Hij is het beeld van de goede herder die de weg daartoe wijst. Wat hij is begonnen moet zich in ons voortzetten en zo kunnen wij ook zelf hoeders worden voor elkaar, begeleiders en lotgenoten die om elkaar geven. De Christus zoals hij hier verbeeld wordt, is de herder die iedereen uit zijn kudde bij naam kan noemen. Hij kent iedereen en iedereen luistert naar zijn stem en je kent hem, de leider en begeleider van jouw leven. Iets mooiers kan je over de omgang van mensen met elkaar eigenlijk niet wensen.

Het gaat dus niet om het moderne leiderschap voor iedereen, zoals wij dat in onze moderne cultuur kennen. Het gaat om ieder afzonderlijk individu, om diens naam, want dat individu is er maar éen keer en de strekking van de tekst is hier dat de naam van dat individu gekend wordt en hij daardoor tot bewustzijn komt.

Johannes vat hier kort en bondig samen dat mensen vaak helemaal niet kunnen zeggen wie zij zijn. Hun gevoel voor zichzelf en hun vermogen om richting aan hun eigen leven te geven zijn aangetast door de dwang die zij zichzelf laten opleggen. Hij beschrijft hoe de herder de deur is waardoor mensen kunnen gaan om zichzelf te vinden. Om de weg naar huis weer te vinden.

Het is een ideaalbeeld en het is de vraag in hoeverre dat beeld klopt voor onze omgang met elkaar. Johannes stelt de goede herder tegenover het cynisme van de valse herders die zich ook goede herders laten noemen. Zij regeren met geweld en het is dit vaak psychische geweld dat mensen ertoe kan brengen om ook zelf geweld uit te oefenen. In de praktijk doen wij dat ook. Wij geven soms tirannieke orders aan de ander, soms wenden wij ons van die ander af en keuren wij hem geen blik waardig. Maar hoe wij de weg kunnen vinden tot het hart van een medemens, hoe wij hem kunnen begeleiden naar een herwonnen zelfvertrouwen, dat is de opgave die een goede herder zich stelt.

Johannes spoort ons aan om die goede herder te willen zijn. Ondanks dat zullen we daarin vaak tekortschieten uit onwetendheid of zwakheid. Maar hopelijk kunnen we soms tegen onszelf zeggen dat we ons best hebben gedaan om voor de mensen die naast ons leefden iets uit te dragen van de gestalte van de goede herder.

Het is het concept van de naastenliefde. Een woord dat vele malen bijna achteloos wordt uitgesproken alsof het een vanzelfsprekende zaak is. Iedere religie hanteert dit concept. Iedere religie stelt de nabijheid van een ander mens aan de orde via de naastenliefde. Want religie wil dat mensen elkaar ten gronde vertrouwen, bereid zijn om met elkaar op te trekken en zo weerstand bieden aan de leegte en vervreemding die een wereld zonder liefde beheerst. Ons wordt gevraagd om dat ruimhartig te doen. De Bergrede drukt dat uit door te zeggen: Als iemand je vraagt om één mijl samen met hem te gaan, ga er dan twee.

Die houding is niet de houding van de vrome die letterlijk wil leven naar het voorbeeld van Jezus als de goede herder. De exacte en letterlijke navolging van Jezus is niet mogelijk en ook niet gewenst, want je zou jezelf daarin verliezen. De vraag is dan ook niet of wij willen leven als een heilige, de vraag is of wij willen leven als een mens dat zich verantwoordelijk voelt voor het mensdom waar hij deel vanuit maakt. Dat verantwoordelijk zijn is de enige uitweg die we hebben tegenover de onmenselijkheid die altijd op de loer ligt waar mensen samen moeten leven.

Het protest tegen die onmenselijkheid ligt in de woorden: ik ben de deur. Daar achter ligt de weg naar een leven dat vertrouwen schenkt en ons aan onszelf teruggeeft. Vertrouwen om te leven als volwaardigen die hun waarden willen doorgeven aan een mensheid die zich door twijfel en door angst regeren laat als de door allen gedeelde en gevoelde verantwoordelijkheid ontbreekt. Wij kunnen elkaar niet leiden door terechtwijzing, verwijt en dwang. Het binnenste van mensen laat zich op deze manier niet sturen. En het gaat ook niet om sturen, het gaat om wakker roepen. Wakker roepen wat in het binnenste van mensen leeft en ze zo tot verantwoordelijke wezens maken met een rustig kloppend hart.