Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
De wonderbaarlijke visvangst
20 oktober 2024
de onrechtvaardige rentmeester
22 september 2024
Godsbeelden
16 juni 2024
Pinksteren
19 mei 2024
religie en natuur
21 april 2024
Pasen
31 maart 2024
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

Job

Kern van de overdenking

Wie zichzelf alleen van horen zeggen kent, kan een vroom en oppassend mens worden. Maar wie zichzelf met eigen ogen aanschouwt, kijkt in de diepste diepten van zijn ziel en ondergaat de beproeving die dat met zich meebrengt om er dan later weer als een gelouterd en gerijpt mens uit tevoorschijn te komen. En zo’n dieptepsychologische ervaring is oneindig veel ingrijpender dan een leven dat je alleen van horen zeggen, via de woorden van je medemensen kent.

 

Overdenking (Job)

De verhalen die ons uit de joods-christelijke mythologie zijn overgeleverd zijn ons behulpzaam om de verwijzing naar wat zich in ons diepste innerlijk afspeelt te kunnen volgen. Het verhaal van Job uit het OT confronteert ons daarmee. Job is rijk, heeft zeven zonen en drie dochters en hij leeft als een rechtschapen en vroom mens. Dat verandert allemaal in een oogwenk als God een weddenschap met Satan afsluit waarin ze afspreken dat Job aan alle mogelijke beproevingen zal worden blootgesteld. Het hemelse duo God en zijn mede hemelbewoner Satan spelen dit spelletje met Job omdat ze er nieuwgierig naar zijn of Job de vrome en rechtschapen man zal blijven die hij is.

 

Job verliest al zijn bezit en moet vervolgens ervaren dat al zijn kinderen omkomen doordat een hevige storm het huis verwoest waarin zij zich verzameld hadden voor een maaltijd. Het huis stort in en de kinderen van Job worden bedolven onder het puin en vinden de dood. Maar het is nog niet genoeg: Job zelf wordt ernstig ziek en we treffen hem in het verhaal aan als overdekt met zweren, terwijl hij in het stof en het vuil zit.

 

Over Job en de mogelijke betekenis van deze merkwaardige vertelling zijn boeken vol geschreven en die heeft altijd sterk tot de verbeelding gesproken. In onze taal zijn er ook nog sporen van terug te vinden. Hij is zo arm als Job, hiervoor heb je een Jobsgeduld nodig, als in het kaartspel Klaveren Heer wordt afgetroefd kun je spelers horen zeggen: Job op zijn kop. Een jobstijding is een verpletterend bericht, een Jobsvriend is een schijnvriend die, als wij ons ongelukkig voelen, ons de schuld geeft van dat ongeluk. Soms roep ik uit, als ik het zo druk heb dat ik niet weet hoe ik het allemaal moet klaren en ik een vraag krijg om dit of dat te doen: ik doe mijn best, maar ik zit als Job op de mesthoop.

 

Er zijn talloze pogingen gedaan om een antwoord te vinden op de vraag naar de betrokkenheid van God bij menselijke voor- en tegenspoed. Wat mij altijd opvalt in de vertogen van theologen over het boek Job is de inspanningen die zij plegen om mens en God in dit merkwaardige verhaal met elkaar te verzoenen. En dat lukt niet, omdat zij God als een tegenover van de mens blijven zien die zich met die mens bemoeit. En dat uitgangspunt kan nooit tot een bevredigende, aansprekende uitleg van het verhaal leiden.

 

Al die verhandelingen over Job maken het verhaal er alleen maar onduidelijker op omdat het geen zin heeft om de geschiedenis van Job uit te leggen als een verborgen bedoeling van God of een beschrijving van de geloofsopvattingen van een mens.

 

Maar als je het verhaal leest als een proces dat zich in de menselijke ziel afspeelt en je doet dat vanuit het uitgangspunt dat in die ziel onbewuste en bewuste drijfveren met elkaar strijden, dan krijgt het boek Job ineens een voorstelbare en ervaarbare lading. Laat me daar even bij stilstaan, bij die benadering.

 

Het is een symbolisch boek. Het wil in beeld brengen wat er gebeurt als je in aanraking komt met je onbewuste drijfveren. Je kunt zeggen dat het boek Job een dieptepsychologische studie in literaire vorm is. Het feit dat het boek is geschreven in de vorm van een dialoog van Job met zijn vrienden en met God wijst erop dat het verhaal een verslag is van wat zich in de gedachten en de gevoelens van Job afspeelt. Het is het enige boek in het OT dat in deze vorm is geschreven.

En dat onderstreept de veronderstelling dat het hier om iets anders gaat dan de vraag of je je geloof trouw kunt blijven in tegenspoed.

 

De samenwerking tussen God en Satan is niet iets dat zich in de hemel heeft afgespeeld, het is de weergave van een psychologisch proces in Job zelf. Satan staat hier voor het initiatief en de dynamiek om Job ertoe aan te zetten om een ander mens te worden dan hij was en daarvoor is nodig dat de psychische status quo wordt afgebroken om ruimte te maken voor een nieuwe ontwikkeling in de ziel van de mens Job.

 

Want wat gebeurt er? Job is succesvol, rijk en onberispelijk van reputatie. Maar het is de vraag of hij zich bewust is van de wankele basis van dit alles. Hij is zich daar niet van bewust, maar om een gerijpt en heel mens te worden is het nodig dat hem vanuit zijn onderbewustzijn signalen bereiken over het betrekkelijke van alles wat hij tot stand heeft gebracht. Pas als hij dat heeft ingezien, bereikt hij psychisch gezien een hoger niveau dan dat van de uiterlijkheden zoals rijkdom en bezit.

 

Dat inzicht komt hardhandig tot stand. Alle uiterlijkheden worden hem afgenomen en hij wordt volkomen teruggeworpen op zichzelf.  Met het verlies van alles wat voor hem waardevol was, vervalt hij tot wanhoop en betreedt hij de donkerste diepten van zijn ziel.  De steeds weer herhaalde vraag “Waarom?” in dit boek geeft weer dat Job wanhopig op zoek is naar de betekenis van dit alles,

 

Dat zoeken naar betekenis brengt het verhaal in beeld als gesprekken van Job met zijn vrienden. Deze vrienden lijken echt te bestaan, maar dat is niet zo. De gesprekken met die vrienden zijn gesprekken van Job met zichzelf. De gesprekken met Elifaz, Bildad, Sofar en Elihu zijn niets anders dan de producten van de strijd tussen wat zich in het onderbewuste van Job afspeelt tegenover dat wat zich in zijn bewustzijn heeft verankerd.

 

Bij voorbeeld, in de eerste toespraak van Elifaz, wordt Job voorgehouden dat hij, toen alles goed met hem ging, meelevend en geduldig was in zijn ontmoeting met degenen die er niet zo goed aan toe waren maar dat hij nu, nu hijzelf tot armoede is vervallen, zijn geduld heeft verloren en hij zijn menselijkheid uit het oog heeft verloren.

 

Dit is niets anders dan zelfkritiek. Job realiseert zich hoe gemakkelijk het voor hem was om anderen te adviseren en te helpen toen het goed met hem ging, maar dat hij nu zichzelf niet eens goed raad kan geven. En deze zelfkritiek helpt hem nog verder de put in. In het vervolg van de gesprekken van Job met Elifaz, Bildad en Sofar komt een mengsel van diepe waarheden en banale, conventionele overtuigingen bovendrijven. Meermalen is er sprake van een traditioneel en orthodox standpunt. Job blijft heel lang overtuigd van zijn onschuld, van de juistheid van zijn handel en wandel en van de onrechtvaardigheid waarmee hij wordt behandeld. Psychologisch gezien geeft dit weer dat Job er nog helemaal niet aan toe is om ook de donkere kant van zijn ziel te erkennen.

 

Uiteindelijk, nadat de gedachtewisseling tussen hem en zijn denkbeeldige gespreksgenoten tot een einde is gekomen, verschijnt een vierde persoon ten tonele, een jonge man met de naam Elihu. En na Elihu komt Job werkelijk en diepgaand in gesprek met zichzelf.

Alsof Elihu het missende aspect was van wat Job in zijn gemoed tot dusverre onderging. In het verhaal is het een tweegesprek tussen God en Job, maar in werkelijkheid is het natuurlijk een gesprek van Job met zichzelf.

 

Nadat God hem heeft verteld hoe weinig Job begrijpt van het verschil tussen God en mens (Waar was je toen ik de fundamenten van de aarde legde en ben je afgedaald in de diepten van de zee, kun je de sterren verplaatsen?), ondergaat Job een geestelijke verandering.

Hij heeft geen antwoord gekregen op zijn vragen, maar hij heeft een verandering ondergaan door wat hij heeft doorgemaakt.

En dat is niets anders dan het besef dat hij op de proef is gesteld en hij daardoor een ander mens is geworden met een ander bewustzijn.

 

In de vertelling wordt dit heel treffend tot uitdrukking gebracht met de tekst:

Eerder kende ik u slechts van horen zeggen

maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd

Ik herroep daarom mijn woorden en ik buig mij

zoals ik hier zit in het stof en het vuil

 

Wie zichzelf alleen van horen zeggen kent, kan een vroom en oppassend mens worden. Maar wie zichzelf met eigen ogen aanschouwt, kijkt in de diepste diepten van zijn ziel en ondergaat de beproeving die dat met zich meebrengt om er dan later weer als een gelouterd en gerijpt mens uit tevoorschijn te komen. En zo’n dieptepsychologische ervaring is oneindig veel ingrijpender dan een leven dat je alleen van horen zeggen, via de woorden van je medemensen kent.

 

Het verlies dat Job moest lijden, wordt uiteraard tot onwerkelijke afmetingen uitvergroot, maar dat is ook niet meer dan een literaire kunstgreep. Het verhaal wil ons geen enkele twijfel laten over de onmetelijkheid van zijn verlies en hoe diep ingrijpend de manifestatie van zijn schaduw is geweest.

 

Job blijkt in het boek Job niets te hebben aan de traditionele antwoorden die hij zichzelf geeft vanuit de door de traditie gevormde denkschema’s waarmee hij vertrouwd is. Hij doet er lang, heel lang over voordat hij die paden verlaat, maar uiteindelijk neemt zijn onafhankelijke geest het over en komt hij voor de kernvraag te staan wat de zin en de samenhang is van zijn bestaan. In die wezensvraag ontstaat dan een moment van diep inzicht, een moment van volheid waarin hij al zijn vroegere ervaringen in een ander licht ziet, zijn blik is verruimd tot ver voorbij de uiterlijkheden en hij kan werken aan een geheel nieuwe zienswijze op het leven. Die zienswijze wordt gekenmerkt door het inzicht dat hij,  net als alle andere mensen, volstrekt afhankelijk is van de werkelijkheid waarin hij leeft en dat hij zich aan dat besef moet overgeven.

 

En dat is ook het boek Job. Wij zijn mensen in een ontzagwekkend universum waarvan wij, het schepsel mens, een minuscuul onderdeeltje vormen. Wat wij ook presteren en hebben gepresteerd, wij blijven een microscopisch klein schakeltje in een natuurlijke ordening die ons omvat maar ook ver te boven gaat. Dat geeft bescheidenheid en verwondering. En de bewustwording dat we veel niet begrijpen en veel niet in de hand hebben. De geschiedenis van Job wijst ons onze plaats daarin.